کاهش همزمان نسبت اشتغال و نرخ مشارکت اقتصادی و همچنین افزایش نرخ بیکاری در زمستان ۱۴۰۳ نشان‌دهنده افت عمومی در فعالیت‌های بازار کار کشور است. این مساله می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند نااطمینانی‌های اقتصادی، کاهش سرمایه‌گذاری، ناامیدی از یافتن شغل، خروج افراد از بازار کار و مهاجرت نیروی انسانی باشد.
نرخ مشارکت اقتصادی در زمستان ۱۴۰۳ به ۴۰.۱ درصد رسید که نسبت به پاییز سال گذشته کاهش ۱.۱واحد درصدی داشت و به کمترین میزان از بهار۱۳۹۸ رسید. نسبت اشتغال نیز در زمستان۱۴۰۳ با کاهش ۱.۲واحد درصدی در مقایسه با پاییز به میزان ۳۷درصد گزارش شد. در نتیجه، نرخ بیکاری با رشد ۰.۶واحد درصدی نسبت به پاییز سال گذشته به ۷.۸درصد رسید. افزایش نرخ بیکاری همزمان با افت نرخ مشارکت و نسبت اشتغال نشان‌دهنده کاهش تقاضا برای نیروی کار است.
بر اساس آخرین آمار منتشرشده در زمستان سال جاری، نسبت اشتغال که نشان‌دهنده سهم جمعیت شاغل از کل جمعیت در سن کار است، نسبت به زمستان ۱۴۰۲، کاهش ۰.۳واحد درصدی را تجربه کرده و به ۳۷درصد رسیده است. نکته قابل توجه این است که نسبت اشتغال در آخرین فصل سال گذشته در مقایسه با پاییز ۱۴۰۳ نیز ۱.۲واحد درصد کاهش داشته است. علاوه بر این، نرخ مشارکت اقتصادی در آخرین فصل سال ۱۴۰۳ با کاهش ۰.۷واحد درصدی نسبت به مدت مشابه در سال ۱۴۰۲ و با کاهش ۱.۱واحد درصدی نسبت به پاییز ۱۴۰۳، به ۴۰.۱درصد رسید. این کمترین میزان نرخ مشارکت اقتصادی از بهار سال ۱۳۹۸، یعنی کمتر از مشارکت در دوران پاندمی کروناست.
با وجود آنکه در ۳ فصل نخست سال ۱۴۰۳، نرخ بیکاری روند نزولی به خود گرفته بود، در آخرین فصل سال با افزایش ۰.۶واحد درصدی نسبت به پاییز و ثبت عدد ۷.۸درصد، این روند پایان یافت. کاهش همزمان نسبت اشتغال و نرخ مشارکت اقتصادی و همچنین افزایش نرخ بیکاری در زمستان ۱۴۰۳ نشان‌دهنده افت عمومی در فعالیت‌های بازار کار کشور است. این مساله می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند نااطمینانی‌های اقتصادی، کاهش سرمایه‌گذاری، افت تقاضای نیروی کار و به دنبال آن ناامیدی از یافتن شغل، خروج افراد از بازار کار و مهاجرت نیروی انسانی باشد.
مشارکت اقتصادی پایین ایرانیان
نرخ مشارکت اقتصادی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های مربوط به بازار کار است و نشان می‌دهد که چند درصد از افراد در سن کار جامعه شاغل بوده یا به دنبال شغل می‌گردند. بر اساس آخرین آمار منتشرشده، نرخ مشارکت اقتصادی کشور در زمستان سال ۱۴۰۳ نسبت به زمستان سال ۱۴۰۲ کاهش ۰.۷واحد درصدی را تجربه کرده و به ۴۰.۱درصد رسیده است. نرخ مشارکت اقتصادی فصل پایانی ۱۴۰۳ در مقایسه با پاییز سال گذشته نیز کاهش ۱.۱واحد درصدی را تجربه کرده است.
بررسی روند نرخ مشارکت اقتصادی از پاییز ۱۳۹۸ (در این سال سن اشتغال از ۱۰سال به ۱۵سال افزایش یافت) تاکنون نشان می‌دهد که کمترین میزان نرخ مشارکت اقتصادی مربوط به زمستان ۱۴۰۳ بوده است. بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی کار، میانگین نرخ مشارکت اقتصادی دنیا در ژانویه ۲۰۲۵حدود ۶۰.۸درصد بوده است. معمولا گفته می‌شود که نرخ‌های مشارکت نیروی کار زیر ۵۰درصد به عنوان پایین در نظر گرفته می‌شوند، زیرا این نرخ‌ها به طور قابل‌توجهی پایین‌تر از میانگین جهانی هستند. بنابراین ایران نیز در دسته کشورهایی قرار می‌گیرد که مشارکت اقتصادی در آنها پایین است.
بررسی جزئی‌تر آمارها نشان می‌دهد که در زمستان سال گذشته نرخ مشارکت اقتصادی مردان، با کاهش ۰.۷واحد درصدی نسبت به پاییز سال گذشته و همچنین زمستان سال ۱۴۰۲، به ۶۷.۳درصد رسیده است. همچنین نرخ مشارکت اقتصادی زنان در آخرین فصل سال گذشته با کاهش ۱.۴واحد درصدی نسبت به پاییز ۱۴۰۳ و افت ۱.۳واحد درصدی نسبت به مدت مشابه در سال ۱۴۰۲، به ۱۳.۱درصد رسیده است. این کمترین میزان مشارکت اقتصادی زنان از زمستان ۱۴۰۰ است. نگاهی به آمارهای مربوط به اشتغال زنان کشورهای منطقه در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که زنان ایرانی با مشارکت ۱۴.۴درصدی، کمترین میزان مشارکت اقتصادی پس از افغانستان و پاکستان را داشته‌اند.
دو عامل کاهش نسبت اشتغال
می‌توان گفت نسبت اشتغال نشان‌دهنده سهم جمعیت شاغل از کل جمعیت در سن کار است. بر اساس آمارهای منتشرشده، نسبت اشتغال کشور در زمستان ۱۴۰۳، با کاهش ۱.۲واحد درصدی نسبت به پاییز ۱۴۰۳، به ۳۷درصد یعنی کمترین میزان از زمستان سال ۱۴۰۱ رسیده است. همچنین می‌توان گفت نسبت اشتغال در زمستان سال ۱۴۰۳ در مقایسه با زمستان ۱۴۰۲، ۰.۳واحد درصد کاهش یافته است.
به صورت کلی کاهش نسبت جمعیت فعال می‌تواند ناشی از کاهش فرصت‌های شغلی، رکود اقتصادی، یا کاهش تمایل افراد به پیوستن به بازار کار باشد. این مساله می‌تواند ناشی از کاهش تمایل افراد به اشتغال یا کاهش تقاضای نیروی کار از سوی کارفرمایان باشد. برخی از کارشناسان معتقدند علاوه بر چالش‌های موجود در بازار کار کشور، مهاجرت نیروی کار از کشور و امکان انجام دورکاری برای سایر کشورها یکی از دلایل کاهش تمایل افراد، به ویژه متخصصان، به اشتغال در بازار کار کشور است.
با‌این‌حال افزایش نرخ بیکاری نشان می‌دهد کاهش تقاضا برای نیروی کار نیز در کاهش نسبت اشتغال نقش پررنگی داشته است. علاوه بر این، آمارها نشان می‌دهد که جمعیت شاغلان کشور در زمستان ۱۴۰۳، با کاهش ۶۸۸هزارنفری نسبت به پاییز سال گذشته، به ۲۴میلیون و ۲۹۵هزار نفر رسیده است. این رقم در زمستان سال ۱۴۰۲ نیز معادل ۲۴میلیون و ۱۹۳هزار نفر بود.
نقش نااطمینانی در بیکاری
براساس تعاریف، نرخ بیکاری درصدی از جمعیت فعال است که با وجود توانایی و تمایل به کار، شاغل نیستند و در جست‌وجوی کار هستند؛ این نرخ یکی از شاخص‌های مهم برای سنجش وضعیت بازار کار و سلامت اقتصادی یک کشور است. بررسی آمارهای مربوط به بازار کار در زمستان سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که نرخ بیکاری، با افزایش ۰.۵واحد درصدی نسبت به پاییز ۱۴۰۳، به ۷.۸درصد رسید. با‌این‌حال نرخ بیکاری در آخرین فصل سال گذشته کاهش ۰.۸واحد درصدی را نسبت به مدت مشابه در سال ۱۴۰۲ را تجربه کرد.
به عبارت دیگر روند نزولی نرخ بیکاری که از ابتدای سال ۱۴۰۳ آغاز شده بود در آخرین فصل این سال به پایان رسید. می‌توان گفت افزایش نرخ بیکاری همزمان با کاهش مشارکت اقتصادی نشان‌دهنده کاهش فرصت‌های شغلی و افت تمایل افراد به جست‌وجوی کار است که می‌تواند به دلیل نااطمینانی‌های اقتصادی، کاهش تقاضا برای نیروی کار باشد.
به گزارش دنیای اقتصاد،نااطمینانی‌های موجود در فضای اقتصاد یک کشور تمایل برای سرمایه را کاهش داده و منجر به کاهش تقاضای نیروی کار می‌شود. یکی از نااطمینانی‌های موجود در اقتصاد در سال گذشته خاموشی و تعطیلی‌های پی‌در‌پی به دلیل ناترازی انرژی بوده است.