زهرا تنها ۱۴ سال سن دارد و حالا در آستانه نوجوانی اگرچه هنوز نمی‌تواند حساب شخصی داشته باشد، اگرچه حتی حق رای ندارد و صلاحیت اخذ گواهینامه ندارد، اما می‌تواند ازدواج کند و حالا مُهر طلاق در شناسنامه‌اش بخورد. مادرش هم زنی مطلقه و تنها ۳۲ سال سن دارد.
به گزارش کرمان‌نو، ازدواج‌ها در سنین پایین مشکلاتی را در جامعه و زندگی این افراد ایجاد کرده است آنچنان که همیشه جامعه‌شناسان و روانشناسان اثرات آن را گوشزد کردند و از کودک همسری به عنوان کودک آزاری نام برده‌اند.
در زندگی زهرا دختر ۱۴ ساله و مادرش داستان تکراری ازدواج زودهنگام تکرار شده. مادر زهرا می‌گوید: «اشتباهی که در مورد خودم شد، درمورد دخترم کردم.»
این مادر و دختر هر ۲ مطلقه هستند و سختی‌ها و مشکلات زندگی از این پس برایشان آغاز می‌شود.
هزار و ۸۵ مورد ولادت توسط مادران کمتر از ۱۵ سال در کشور
آخرین آمار تعداد ازدواج و طلاق از بهار تا پاییز ۱۴۰۱ توسط مرکز آمار منتشر شد که به استناد این آمار در سه فصل ابتدایی سال گذشته بیش از ۲۰ هزار مورد ازدواج دختران کمتر از ۱۵ سال و هزار و ۸۵ مورد ولادت توسط مادران کمتر از ۱۵ سال در کشور ثبت شده است.
ضمن آنکه در همین بازه زمانی، ۵۵۱ مورد طلاق دختران زیر ۱۵ سال به ثبت رسیده است.
همچنین با نگاهی به داده‌های مرکز آمار ایران در پنج سال گذشته درمی‌یابیم بیش از ۱۳۱ هزار دختر زیر ۱۵ سال در کشور ازدواج کرده‌اند. رقمی که بسیار قابل توجه است.
پیشینه تاریخی کودک همسری
وقتی پیشینه کودک همسری را در جامعه ایران مطالعه کنیم می‌بینیم که این مسئله ریشه در تاریخ این سرزمین دارد. مثلا در دوره قاجاریه دختران در ۵ سالگی به عقد پسران و پسران در سن ۸ سالگی به عقد دختران در می‌آمدند. به نحوی که دوره قاجاریه دوره اوج فاجعه مساله کودک همسری بود. اگرچه امروز سال‌ها از آن دوره می‌گذرد اما این موضوع همچنان بوده، این امر ریشه در هنجارها، روابط خانوادگی و خویشاوندی ما در این سرزمین دارد. این پدیده تنها یک علت ندارد.
وحید قرایی وکیل پایه یک دادگستری درباره‌ی پدیده کودک همسری به کرمان‌نو گفت:« اگر بخواهیم درمورد کودک همسری صحبت کنیم باید بگوییم حتی ازدواج یک کودک هم اشتباه است دیگر چه برسد به اعداد و ارقامی که به تازگی منتشر شده است.»
قرایی با بیان اینکه این ازدواج‌ها در بعضی مواقع می‌تواند باعث ترویج بیشتر این اتفاق هم شود و خانواده‌ها به دلایلی مختلف فرهنگی، اقتصاد و اجتماعی این موضوع را بپذیرند، گفت: «مهمتر از آمار، اصل این موضوع است اینکه اساسا این کار خوب است یا خیر؟ و چه عواقبی می‌تواند در زندگی فرد و یا حتی اجتماع بگذارد. در شرایط معمول ازدواج باید با اراده و خواست طرفین باشد. یعنی فرد به آن درجه از رشد عقلی و جسمی برسد که بتواند شریک زندگی خودش را انتخاب کند و بعد تازه می‌رسد به مراحل دیگر مانند آشنایی، تحقیق و … که باید بررسی شود.»
چه عواملی باعث کودک همسری می‌شود؟
عوامل متعددی در کشور به این مسئله دامن می‌زند. عواملی که اتفاقا ریشه محکمی در قوانین و مقررات دارند و همین خود ضمانت اجرائی محکمی برای رشد کودک‌همسری در کشور ایجاد می‌کند. از افزایش وام ازدواج که محرکی قوی در خانواده‌های کم‌برخوردار است گرفته تا قانون جوانی جمعیت و بسته‌های تشویقی موجود در آن و حتی اقدامات عجیبی که در سال‌های اخیر رخ داده است؛ مانند طرح حمایت خودروسازان از مادران زیر ۱۸ که سال گذشته رونمایی شد.
پاییز ۱۴۰۱ بود که محمدمهدی تندگویان، معاون سابق امور جوانان وزارت ورزش و جوانان در مورد رابطه معنادار افزایش وام ازدواج و کودک‌همسری هشدار داده و گفته بود: «بخشی از نگرانی ما برای دخترانی است که زیر سن قانونی قرار دارند، حتی نمی‌توانند حساب بانکی برای خود باز کنند اما وام ازدواج با رقم بالا به این دختران تعلق می‌گیرد. مشخص نیست آیا این وام واقعا به این دختر تعلق می‌گیرد و این دختر از این وام بهره‌مند می‌شود یا اینکه متأسفانه آن وام توسط اولیای این دختر زیر ۱۸ سال یا همسر او دریافت می‌شود و هیچ بهره‌ای به این دختر نمی‌رسد. ما هشدار تمام این موارد را به قانون‌گذار و بانک مرکزی داده بودیم.»
وحید قرایی وکیل پایه یک دادگستری درباره‌ی مشکلات حقوقی این افراد به کرمان‌نو گفت: «این دختر کم سن و سال که طلاق را تجربه کرده برای ادامه زندگی دچار مشکل می‌شود، این فرد ۱۴ – ۱۵ ساله چه اطلاعاتی درمورد مسائل حقوقی دارد که بخواهد این مشکلات را برطرف کند. با توجه به این که این افراد نمی‌توانند حساب داشته باشند برای دریافت وام پدر به عنوان قیم اقدام می‌کند و به حساب وی واریز می‌شود و به همان پدر اجازه داده می‌شود که برای زندگی فرزندش تصمیم بگیرد فرزندی که حتی توانایی و اجازه‌ی کار مالی را ندارد. این فرد حساب نمی‌تواند داشته باشد اما می‌تواند ازدواج کند.»
واقعیت این است که اگر پای به دادگاه‌های خانواده بگذارید و پرونده‌های طلاق به خصوص در این سنین را نگاه کنید متوجه می‌شوید که این دختران و گاها پسران ناخواسته و به دلیل خواست خانواده مجبور به ازدواج شدند و حالا در سنی که هنوز هم معنای زندگی را نمی‌دانند و به بلوغ فکری و عقلی نرسیدند و کودک یا نوجوانی بیش نیستند با پروسه‌ی سنگینی به نام طلاق روبرو می‌شوند.
جامعه و خانواده مقصرند
قرایی با بیان اینکه این موضوع از اساس باید مورد بررسی قرار بگیرد گفت: «باید دلایل و عواقب این کار بررسی شود و اگر خدشه و ضربه‌ای به زندگی یک کودک همسر وارد شود بدون شک جامعه و خانواده در این موضوع مقصر هستند.»
وی معتقد است: «باید دید زمانی که قانون گذار قانونی را تصویب می‌کند آیا نظر جامعه‌شناسان یا روانشناسان را در این باره گرفته است؟ درسته پدر و مادر توانایی تصمیم‌گیری برای زندگی فرزند خود را دارند اما باید دید که درصورت بوجود آمدن اشتباه که منجر به نابودی زندگی یک انسان می‌شود چه ضمانت اجرایی وجود دارد؟ باید همه‌ی این مسائل بررسی شود و سپس آماری گرفته شود تا ببنند آمار ازدواج‌های کودک همسری چه مقدار خوب بوده و چه مقدار به طلاق کشیده شده و چه مشکلاتی بوجود آورده است؟ اگر چنین آماری باشد پس از بررسی قانون‌گذار هم می‌تواند قانون را عوض کند.»
اما راهکار چیست؟
قرایی درباره‌ی راهکار این معضل گفت: گیریم قانون‌گذار یک قانونی گذاشت و مجوزی داد اما باید سطح فرهنگی آدم‌ها به مرحله‌ای برسد و علم و دانش آنها نسبت به این موضوعات افزایش پیدا کند و بدانند عواقب این موضوع چقدر می‌توانند زندگی فرد را به خطر بیندازد تا به خودشان اجازه ندهند همچین کاری کنند و اگر افرادی برای پول و مسائل مالی این کار را کردند برایشان حتما یک مجازاتی در نظر گرفته شود.
این وکیل پایه یک دادگستری گفت: اگر کسی صرفا بخاطر پولی که می‌گیرد دخترش را به عقد کسی در می‌اورد باید مدعی‌العموم وارد شود و یک جرم‌انگاری شود و مجوز عقد و ازدواج به آنها داده نشود.
آمار منتشر شده بسیار قابل توجه است و باید برای این موضوع چاره‌اندیشی شود، معضل بسیار بزرگ و مهمی که اگر برای آن فکری نشود در آینده عواقب آن گریبان‌گیر کل جامعه خواهد شد.